Beyan Yayınları, İstanbul 2020

 

Bu çalışmada toplum eleştirisi olarak ilk ütopyaların incelenmesine ayrı bir başlık açılmış. Thomas More, Tommasso Campanella ve Francis Bacon gibi modern zamanlarda ilk ütopya kitaplarını yazan düşünürlerin, nasıl kendine özgü toplum tasarımlarıyla mevcut toplumları eleştirdiklerini ortaya koyuyor. 

“İnsan ve toplum, bir madalyonun iki yüzüdür. İnsanı tanımak toplumu tanımak, toplumu tanımak da insanı tanımaktır. Felsefe dizimizin ilk kitabını insanla başlatmıştık, şu an toplum kitabıyla karşınızdayız. Önceki kitaplarımızda olduğu gibi en temel soruları bu kez toplum konusunda sorduk ve mümkün olduğunca cevaplandırmaya çalıştık. Toplumu “felsefi” açıdan ele almak, toplum hakkındaki düşüncelerimizi temelden sorgulamaktır. Her şeyin temelden sorgulanması, günübirlik ezberlerin bozulmasını ve gözden geçirilmesini gerektirmektedir.”

 

Bu sözler sosyolog Kadir Canatan’ın “Toplum Felsefesi” kitabının ÖNSÖZ’ünden alınmış cümlelerdir. Kendisi felsefeci olmamasına rağmen Canatan, Beyan Yayınları’nda bir felsefe dizisi başlatmış ve “Toplum Felsefesi” çalışmasıyla bu diziden altıncı kitabını yayınlamış bulunmaktadır. Tamamı “pratik felsefe” konularından ibaret olan bu diziyle yazar bir yandan felsefeyi günlük insanın yaşamına taşımak isterken, diğer yandan da insan, eğitim, din, ahlak ve siyaset gibi konularda “kendi” felsefemizi

inşa etmeyi amaçlıyor.

 

Tıpkı dizinin öteki kitapları gibi Toplum Felsefesi de hızla okunabilecek, sadece bir dille yazılmış 106 sayfalık bir metinden oluşuyor. Önceki kitapçıklarda izlediği yöntemi burada da takip ettiğini söylüyor. Kitap toplum felsefesinin temel konuları ve kavramlarıyla başlıyor. Sonra toplum felsefesinin başka disiplinlerle ilişkisi üzerinde duruluyor. Üçüncü adım olarak düşünce tarihinde toplum konusunda söylenenleri özetle ve kronolojik olarak ele alıyor. Uzun okumalarla elde edilecek bilgi ve birikimi okuyucu için hızla özetliyor. Hem antik çağda hem de modern zamanlardaki fikirleri, farklı medeniyetler bağlamında vermeye çalışıyor.

 

Bu çalışmada toplum eleştirisi olarak ilk ütopyaların incelenmesine ayrı bir başlık açılmış. Thomas More, Tommasso Campanella ve Francis Bacon gibi modern zamanlarda ilk ütopya kitaplarını yazan düşünürlerin, nasıl kendine özgü toplum tasarımlarıyla mevcut toplumları eleştirdiklerini ortaya koyuyor. Ayrıca insanı umutlu kılan hayallerinin nerelere kadar uzandığını yoklamaya çalışıyor.

 

Yazara göre “Ne tür bir tarih felsefesine dayanırsa dayansın, ütopyaların temel özelliği, mevcut toplumsal yapı ve şartların, daha iyisiyle değiştirilebileceğine dair inancı ayakta tutmasıdır. Bu yüzden ütopyalarda doğrudan ya da dolaylı bir toplum eleştirisi vardır. Ne var ki bu eleştiri mevcut yapıya doğrudan yöneltilmek yerine, onunla karşıtlık arz eden bir manzarayı betimleyerek yapılır. İnsanların dikkati, bu yeni topluma çevrilerek “başka” bir dünyanın “mümkün” olduğu izlenimi verilir ve umutlar canlı tutulur.” (Sh. 66).

 

Kendi toplum felsefemizin temel fikirlerini yazmadan önce, belli başlı toplum felsefesi okullarını özetliyor. Kısacası kitapçık, hem toplum felsefesi tarihinin bir muhasebesini içermekte hem de çağdaş dünyanın temel sorunlarına ışık tutmaktadır.

 

Kitap bu son kısmında toplum eleştirisinin nasıl yapılabileceğine dair yazar şu cümleleri sarf etmektedir: “Yargılamanın ve eleştirinin nasıl yapılacağı değerlerle ilişkilidir. Batı dillerinde eleştiri anlamına gelen kritik kelimesi, “kriter”den gelmektedir. Önce bir kriter konulmalı ki, kritik yapılabilsin. Toplum eleştirilerinde değer temelli bir yaklaşım kaçınılmazdır. Müslüman toplumda tevhid, adalet ve özgürlük her şeyin eleştirisinin yapılacağı temel kriterlerdir.” (Sh. 102-193).